Μία απορία που έχουν ορισμένοι κηδεμόνες σκύλων, είναι εάν ο ενήλικος σκύλος τους, ο οποίος δεν νιώθει άνετα με διάφορα ερεθίσματα, μπορεί να τα ξεπεράσει ή να παρουσιάσει βελτίωση.
Δεν υπάρχει κανένας λόγος ανησυχίας, διαβεβαιώνει η εκπαιδεύτρια σκύλων και σύμβουλος συμπεριφοράς, Αλκμήνη Νεστορίδου.
«Έχετε παρατηρήσει τον αγαπημένο σας τετράποδο φίλο να νιώθει άβολα ή να αντιδρά σε κάποια ερεθίσματα; Είτε πρόκειται για αντικείμενα, θορύβους, ανθρώπους και ζώα, είτε για νέες καταστάσεις, ο σκύλος μας καλείται να ενταχθεί σε ένα δύσκολο περιβάλλον, φτιαγμένο για ανθρώπους. Περιλαμβάνει διαρκώς απρόσμενες εμπειρίες, οι οποίες, μερικές φορές, εξελίσσονται σε πιο έντονα προβλήματα. Πολλοί σκυλο-γονείς ανησυχούν. Αναρωτιούνται συχνά αν υπάρχει ελπίδα να ξεπεραστούν οι φόβοι. Ειδικά εφόσον δεν είναι, πια, κουτάβι. Μπορεί, λοιπόν, ο ενήλικος σκύλος να μάθει νέα κόλπα; Φυσικά!».
Οι σύγχρονες μέθοδοι εκπαίδευσης και οι γνώσεις μας για τη συμπεριφορά των σκύλων, όπως ενημερώνει η κα Νεστορίδου, έχουν εξελιχθεί σημαντικά. Παρέχουν πλούσια εργαλειοθήκη, που δύναται να βοηθήσει σκύλους κάθε ηλικίας να διαχειριστούν τις φοβίες τους και να βελτιώσουν αξιοσημείωτα την ποιότητα ζωής τους.
Οι σκύλοι μπορούν να ξεπεράσουν το άγχος και τις φοβίες τους όταν τους παρέχονται, σταθερότητα και έγκαιρη πρόβλεψη
Η κα Νεστορίδου παραθέτει τα συμπεράσματα διακεκριμένων επιστημόνων και καταξιωμένων ειδικών για τις φοβίες των σκύλων, τη συμπεριφορά τους, και την ευζωία τους.
Κατανόηση συναισθημάτων
Οι σκύλοι, όπως οι άνθρωποι, έχουν πολύπλοκα συναισθήματα και γνωστικές ικανότητες. Τόσο η καταξιωμένη ειδικός στη συμπεριφορά ζώων και καθηγήτρια ηθολογίας, K. Westlund (2015), όσο και ο διάσημος νευροεπιστήμονας, J. Panksepp (1998), συμφωνούν στο εξής: Η κατανόηση των συναισθημάτων των σκύλων είναι κρίσιμη για την αποτελεσματική διαχείριση, τόσο των αρνητικών συναισθημάτων όσο και των συμπεριφορών που τα συνοδεύουν.
Οι συμπεριφορές αυτές, πράγματι, μπορεί να πηγάζουν από τραυματικές εμπειρίες κατά την πρώιμη ηλικία. Σαφώς, η κατάλληλη κοινωνικοποίηση και εκπαίδευση, όταν το σκυλάκι μας είναι ακόμα κουτάβι, διαδραματίζει σημαντικότατο ρόλο, καθώς δρα προληπτικά στην εμφάνιση φοβιών και ενισχύει την αυτοπεποίθηση του (Bradshaw, 2012).
Επίσης, οι σκύλοι έχουν αποδεδειγμένα την ικανότητα να μαθαίνουν και να προσαρμόζονται σε νέα δεδομένα καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους.
Με ποιον τρόπο ο σκύλος ξεπερνά το άγχος και τις φοβίες του
Πώς μπορούμε, όμως, να καλύψουμε τις συναισθηματικές ανάγκες τους και να δημιουργήσουμε νέους θετικούς συσχετισμούς;
Αρχικά, όπως υποστηρίζει η διδάκτορας συμπεριφοράς ζώων, T. Grandin (2005), οι σκύλοι μπορούν να ξεπεράσουν το άγχος και τις φοβίες τους όταν τους παρέχονται, σταθερότητα και έγκαιρη πρόβλεψη.
Επίσης, τονίζει τη σημασία της κατανόησης της αισθητηριακής εμπειρίας τους. Η κατανόηση του πώς οι σκύλοι αντιλαμβάνονται τα ερεθίσματα, μπορεί να βοηθήσει στη δημιουργία στρατηγικών που μειώνουν το άγχος.
Η «γλώσσα του σώματος» του σκύλου
Η Turid Rugaas (2006), γνωστή για τη δουλειά της στην κατανόηση της «γλώσσας του σώματος των σκύλων», περιγράφει πώς οι σκύλοι χρησιμοποιούν συγκεκριμένα σήματα. Σήματα, για να εκφράσουν το άγχος τους και να προσπαθήσουν να ηρεμήσουν τον εαυτό τους και τους γύρω τους.
Η παρατήρηση και κατανόηση αυτών των σημάτων από εμάς, μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στην ουσιαστική βελτίωση της ποιότητας ζωής του σκύλου μας. Σε συνδυασμό, βεβαίως, με τη δημιουργία ενός ασφαλούς, ήρεμου περιβάλλοντος, και την εφαρμογή εξατομικευμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
Συστηματική απευαισθητοποίηση και θετικοί ανασυσχετισμοί – Οι θεραπευτικές ιδιότητες των παιχνιδιών για τον σκύλο
Βάση των περισσότερων σύγχρονων εκπαιδευτικών προσεγγίσεων αποτελεί, όπως αναφέρει η κα Νεστορίδου, η χρήση προγραμμάτων συστηματικής απευαισθητοποίησης (σταδιακή έκθεση στο ερέθισμα). Η απευαισθητοποίηση θα πρέπει να συνδυάζεται με θετικούς ανασυσχετισμούς. Μπορεί να ακούγεται τεχνικό ή βαρετό, αλλά στην πραγματικότητα μπορεί να είναι πολύ διασκεδαστική και αγχολυτική διαδικασία. Τόσο για τους κηδεμόνες όσο και για τα σκυλιά.
Για παράδειγμα, η διδάκτορας και δημιουργός της μεθόδου «Play Way», Amy Cook (2016), έχει αναπτύξει μια ιδιαίτερα τρυφερή και διασκεδαστική μέθοδο. Βασίζεται στις θεραπευτικές ιδιότητες που μπορεί να έχει το κοινωνικό παιχνίδι μεταξύ κηδεμόνα και σκύλου.
Η πιστοποιημένη φυσιοθεραπεύτρια σκύλων, Mari Valgma (2024), από την άλλη, έχει αναπτύξει τα movement puzzles. Μέσω αυτών των παιχνιδιών εδάφους σε μορφή βρόγχων αντιμετωπίζονται οι φοβίες και προάγουν τη σωματική ευεξία και την πνευματική αυτοπεποίθηση.
Εξειδικευμένες μέθοδοι και ολιστικές προσεγγίσεις για την ευζωία του σκύλου
Η ενδυνάμωση του σκύλου, η δυνατότητα επιλογών και ελέγχου του περιβάλλοντός του και η προάσπιση της συνολικής ευζωίας του, είναι το επίκεντρο εξειδικευμένων μεθόδων, όπως: το «Do as I Do» – κοινωνική μάθηση (Fugazza, 2014) και το «BAT» (Behaviour Adjustment Training) της ευρέως γνωστής συμβούλου συμπεριφοράς σκύλων, G. Stewart (2016), και οι ολιστικές προσεγγίσεις.
Για παράδειγμα, το μοντέλο L.E.G.S.® της Kim Brophey (2018), ειδικού στην εφαρμοσμένη ηθολογία, παρέχει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο για την κατανόηση και τη διαχείριση της συμπεριφοράς των σκύλων κάθε ηλικίας. Λαμβάνει υπόψη τις εμπειρίες μάθησης, το περιβάλλον, την ηθολογία και τις ατομικές ανάγκες του σκύλου. Παράλληλα, παροτρύνει τους κηδεμόνες να γίνουν καλοί παρατηρητές, ώστε να είναι αποτελεσματική η εκπαίδευση.
Η εκπαιδεύτρια και σύμβουλος συμπεριφοράς κυνοειδών και ιπποειδών, Sarah Fisher, με τη δική της προσέγγιση, Animal Centered Education, εστιάζει περαιτέρω στην παρατήρηση. Αλλά και στην κατανόηση της «γλώσσας του σώματος» του σκύλου. Παράλληλα, έχει αναπτύξει μια ιδιαίτερη, μη παρεμβατική εκπαιδευτική μέθοδο, με πυρήνα τη φυσική συμπεριφορά, κίνηση και επιλογές του σκύλου μέσω εκτεταμένης, μεθοδικής χρήσης παιχνιδιών εδάφους.
Στοιχεία, τα οποία έχουν ενσωματώσει στην προσέγγισή τους και οι ειδικοί στη ζωολογία και ευζωία των ζώων, A. Bender και E. Strong (2019). Επισημαίνουν ότι η συνολική ευζωία επηρεάζει άμεσα τη συμπεριφορά. Διαχωρίζουν μεταξύ φυσικής υγείας, ψυχικής/συναισθηματικής ευεξίας, κοινωνικής και περιβαλλοντικής ευεξίας.
Το κατάλληλο εκπαιδευτικό πλάνο για έναν σκύλο με φοβίες
Σύμφωνα, λοιπόν, με όσα προανέφερε η κα Νεστορίδου, προτείνει το εξής:
• Σε ένα πρώτο στάδιο παρατηρούμε, εντοπίζουμε, αξιολογούμε και αναλύουμε τη συμπεριφορά και τα αίτιά της.
Δημιουργούμε ένα προσαρμοσμένο πλάνο ευζωίας, όπου περιλαμβάνουμε παράγοντες όπως: 1. διατροφή και άσκηση, 2. παιχνίδια νοητικής διέγερσης, 3. ανάπτυξη δεξιοτήτων χαλάρωσης, 4. δημιουργία ασφαλών ζωνών,5. προσαρμογή ρουτίνας, 6. σταδιακή και ασφαλής έκθεση σε ερεθίσματα προάγοντας θετικές συνδέσεις
• Εφαρμογή προγραμμάτων συστηματικής απευαισθητοποίησης και θετικών ανασυσχετισμών
• Συνεχής παρακολούθηση προόδου και προσαρμογή του πλάνου εκπαίδευσης.
Και καταλήγει: «Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, πως πίσω από αυτό το φαινομενικά «απλό πραγματάκι» που ονομάζεται εκπαίδευση σκύλων, υπάρχει πλέον στη διάθεσή μας μια ολόκληρη επιστήμη. Μια επιστήμη που μπορεί να μας βοηθήσει ανά πάσα στιγμή. Αρκεί να υπάρχει αγάπη, υπομονή και διάθεση για αλλαγή, με στόχο την ευχάριστη και αρμονική συμβίωση με τον καλύτερό μας φίλο».