Ο πρωθυπουργός θα προβεί σε εξαγγελίες στην ΔΕΘ και καλά θα κάνει μετά από τόσα χρόνια να αναγνωρίσει την «βόμβα» του δημογραφικού.
Διαβάζω πως θα αναληφθούν πρωτοβουλίες για να «πεισθούν» - γιατί περί ανάγκης πειθούς μιλάμε για να είμαστε ρεαλιστές – να επαναπατρισθούν οι εκατοντάδες χιλιάδες νέοι που ξενιτεύτηκαν λόγω της κρίσης. Διαβάζω για προτάσεις και λύσεις για το στεγαστικό πρόβλημα. Απλά μόνον διαβάζω, ότι δεν έχει γίνει αντιληπτό το γεγονός ότι το δημογραφικό και το στεγαστικό δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπισθούν σαν «σκόνη κάτω από το χαλί». Αποτελούν το μείζον πρόβλημα του άμεσου μέλλοντος που δημιουργεί εκρηκτικό μείγμα μελλοντικής κοινωνικής και αναπτυξιακής κρίσης.
Χωρίς εχέγγυα ουσιώδους και πολυεπίπεδης ανάπτυξης όμως, αλλά και χωρίς «κεραμίδι πάνω από το κεφάλι» - όπως έλεγαν οι παλαιότεροι – πως να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την δημιουργία οικογένειας; Ποια τα κίνητρα για να επιστρέψει ένας επιστήμονας νέος από το εξωτερικό; Κρισιμότερα ερωτήματα για τα οποία πρέπει να δοθούν άμεσα απαντήσεις μακροπρόθεσμου ορίζοντα. Εκτός επιδομάτων και κοντόφθαλμων λύσεων.
Κενά 200.000 σπίτια που οι ιδιοκτήτες τους δεν βρίσκουν λόγους να τα διαθέσουν στην αγορά την ίδια στιγμή που 500.000 νέοι έχουν εγκαταλείψει την χώρα για τον απλούστατο λόγο ότι δεν βρίσκουν κίνητρα να διαθέσουν τις γνώσεις και υπηρεσίες τους στην Ελλάδα. Τσιμέντα από την μία, παραγωγικές ψυχές νέων από την άλλη σε μία δύνη κενού που μεγαλώνει χρόνο με τον χρόνο. Μία δύνη που εντείνεται παρά τις αποσπασματικές πολιτικές της κυβέρνησης. Τώρα που θεωρείται ως μεγάλη επιτυχία η «ανακάλυψη» μέσω της «ξεχασμένης» εφαρμογής Μητρώου Ακινήτων του Δημοσίου 447 αξιοποιήσιμων σπιτιών από το σύνολο των 365.853!
Το δημογραφικό πρόβλημα δεν αποτελεί πρόβλημα διατήρησης απλά μίας πληθυσμιακής δυναμικής της χώρας. Αποτελεί το μείζον πρόβλημα ανάδειξης μακροπρόθεσμης αναπτυξιακής πορείας που να αναδεικνύει την δυνατότητα στις επόμενες γενιές να εκμεταλλευθούν την δυναμική τους. Χωρίς περιορισμούς και εγκλωβισμούς. Όσο ποιο κοντόφθαλμα όμως αντιμετωπίζονται το πρόβλημα που εντείνονται με κάθε βραχυπρόθεσμη οικονομική κρίση, τόσο ποιο δύσκολα θα πεισθούν οι νέοι να επιστρέψουν στην χώρα και να δημιουργήσουν οικογένεια.
Για να υποστηριχθεί η αναπτυξιακή προοπτική της χώρας απαιτείται ισχυροποίηση του παράγοντα ανθρώπινου δυναμικού. Τώρα που για πρώτη φορά οι ενδείξεις των γεννήσεων για το 2023 έθεσαν το πρόβλημα της υπογεννητικότητας σε μία απειλητική διάσταση για την χώρα, η αντίδραση της κυβέρνησης προέρχεται μέσα από «ρηχές» ανακοινώσεις για αύξηση επιδομάτων για νέα παιδιά, προγράμματα ανακαίνισης «κλειστών» σπιτιών και ευνοϊκούς όρους για αγορά σπιτιών από νέους. Σπίτια που δεν υπάρχουν. Μία πολιτική που είναι ταυτόσημη με την άνευ μακροπρόθεσμου ορίζοντα ακολουθούμενη επιδοματική πολιτική των vouchers και pass. Ο χρόνος όμως είναι αμείλικτός και η κυβέρνηση «σχεδιάζει» εδώ και… έξι χρόνια!
Ακόμα και αν αυξήσουμε τα επιδόματα για νέα παιδιά. Ακόμα και αν ενισχύσουμε την πολιτική των pass ή ακόμα και αν δώσει ελάχιστες ανάσες το περιβόητο πρόγραμμα “σπίτι μου”, καμία από τις εξαγγελίες δεν φαίνεται να αναδεικνύει πραγματική διάθεση αντιμετώπισης του προβλήματος. Καμία πολιτική μέχρι σήμερα δεν είναι ικανή να αναχαιτίσει την “άρνηση” των νέων να κάνουν οικογένεια. Τουλάχιστον όχι στην χώρα τους. Εύλογα προκύπτουν τα ερωτήματα: Ποιοι μένουν για να δημιουργήσουν οικογένειες σε μία χώρα όπου χάνονται μέρα με την ημέρα τα ιδιαίτερα δυναμικά χαρακτηριστικά ανάπτυξης που την διέκριναν στην προ της κρίσης του 2009 αναπτυξιακή της πορεία; Ποιες είναι οι παράμετροι που θα ωθήσουν τα νέα ζευγάρια να κάνουν οικογένεια;
Μήπως οι 9.000 προεγκρίσεις για το πρόγραμμα “σπίτι μου” και αυτά που θα αγορασθούν με την στήριξη από το “κομπόδεμα” – αν βέβαια υπάρχει – των γονέων τους; Αναδεικνύοντας κατά τον τρόπο αυτό την διευρυνόμενη ανισότητα ως προς τις ευκαιρίες που υπάρχουν. Μήπως οι φοροελαφρύνσεις για να ενταχθούν στην αγορά τα 200.000 κλειστά σπίτια με τις παράλληλες επιδοτήσεις για την ανακαίνισή τους; Ή μήπως η «ανακάλυψη» του «Τειρεσία» κακοπληρωτών ενοικιαστών που θα «χρηματοδοτηθεί» από τον Αναπτυξιακό Ταμείο – σύμφωνα με τον σύμβουλο του Πρωθυπουργού κύριο Πατέλη – θα λύσει το πρόβλημα.
Ακόμα και αν τα μέτρα αυτά αποτελούν κάποιο κίνητρο, πώς διασφαλίζεται ότι η ένταξή τους στην αγορά θα συνεπάγεται χαμηλότερα ενοίκια από τα υφιστάμενα σήμερα στην αγορά; Πως διασφαλίζεται ότι όσα σπίτια ενταχθούν στα όποια κυβερνητικά προγράμματα δεν θα πουληθούν άμεσα σε ξένους επενδυτές στις τρέχουσες τιμές της αγοράς; Πως διασφαλίζεται ότι τα 13.800 σπίτια από το χαρτοφυλάκιο των τραπεζών δεν θα διατηρήσουν ψηλά τις τιμές εξαιτίας των πολιτικών των τραπεζών;
Εκτός των κλειστών διαμερισμάτων χιλιάδες πουλούν τα σπίτια τους σε ξένους για να γίνουν RBNB ή γενικώς πουλούν. Παρά τα προγράμματα στήριξης πουλούν για να μπορούν να καλύπτουν την καθημερινότητα. Πουλούν για να μπορούν να πληρώνουν τα έξοδα της «παραπαιδείας» φροντιστηρίων για τα παιδιά τους (ακόμα αναμένω τις ιστορικές πρώτες δηλώσεις πολιτικού που θα καταγγείλει την παραπαιδεία). Πουλούν για να καλύψουν τα έξοδα στέγασης όταν το παιδί τους εισαχθεί σε πανεπιστήμιο εκτός της πόλης κατοικίας του, καθώς οι φοιτητικές εστίες είναι ελάχιστες. Πουλούν για όλους τους λάθος λόγους. Όσοι δεν αγοράζουν απλά εντείνουν το στεγαστικό πρόβλημα στην χώρα. Τόσο απλά. «…Η χρήση γης καθορίζεται από κανόνες ανταγωνιστικής πλειοδοσίας. Οι φτωχοί δεν έχουν την δυνατότητα πλειοδοσίας. Άρα ουσιαστικής επιλογής» («Δρόμοι και Τρόπου του Κόσμου», Αλισον και Μουθ)
Δυστυχώς, όλα τα εξαγγελλόμενα μέτρα «στοχεύουν» στην δημιουργία βραχυπρόθεσμης “καλής διάθεσης” των νέων. Στην δυνατότητα του πολίτη να κινεί την μικροοικονομία με στόχο την μικροσυντήρηση μίας “βολικής” δυναμικής ανάπτυξης και όχι στην υποχρέωση της πολιτείας να παρέχει την ευκαιρία δυνατότητας συμμετοχής σε ένα πραγματικά παραγωγικό τμήμα της οικονομίας. Αποτυγχάνουν να αναδείξουν κατά τον τρόπο αυτό τα εχέγγυα μίας ουσιαστικής διάθεσης παροχής μακροπρόθεσμου σχεδίου που να πείσει τους νέους. Κατά τον Φουκουγιάμα στο βιβλίου του Political Order and Political Decay, «…Κράτη αντιμετωπίζουν ανεπαρκώς προκλήσεις. Πολίτες χάνουν την εμπιστοσύνη τους, με αποτέλεσμα το κράτος να χάνει κύρος και πόρους, με αποτέλεσμα εκ νέου απώλεια επιδόσεων στα κρίσιμα προβλήματα». Απαιτείται πολιτική ενσυναίσθηση. Απαιτείται διάθεση «κατανομής της ευημερίας» μέσα από προϋπολογισμούς «ευημερίας».
Ας μην προσπαθήσουμε να ξεγελάσουμε τους εαυτούς μας ευελπιστώντας πως μέσα στο περιβάλλον αυτό και την ψυχολογική ένταση της προσπάθειας επιβίωσης τα σημερινά παιδιά – οι μελλοντικοί γονείς- θα έχουν την διάθεση να εμπιστευθούν ένα επίδομα για να δημιουργήσουν οικογένεια. Θα έχουν την διάθεση να εμπιστευθούν πολιτικές εξαγγελίες με καθυστέρηση έξι σχεδόν ετών. Ωσάν το πρόβλημα να προέκυψε σήμερα.
Η αντιμετώπιση του προβλήματος δημιουργίας βάσης μακροπρόθεσμης ανάπτυξης δεν είναι δυνατόν να πετύχει με την περιθωριοποίηση των νέων. Οι κύκλοι άλλωστε των οικονομικών κρίσεων έχουν πλέον μεταβάλλει δραστικά την περιοδικότητά τους. Από κύκλους δεκαετιών σε κύκλος λίγων χρόνων, με αμεσότερες τις αρνητικές επιπτώσεις στου ασθενέστερους οικονομικά.
Το πολιτικό σύστημα είναι «υποχρεωμένο» να πεισθεί για την αναγκαιότητα δραστικής προσαρμογής στις αιτίες του δημογραφικού προβλήματος. Απαιτείται νέος σχεδιασμός ενός νέου εγχειρήματος. Η αναπτυξιακή δομή καθώς και οι δομές στήριξης της κοινωνικής ισορροπίας πρέπει να αλλάξει δομικά και ουσιαστικά. Πρέπει να ενταχθούν σε μία νέα φάση «Αναγέννησης».
