Η διατροφή του ανθρώπου είναι μια αλληλουχία γεγονότων, καταστάσεων και παραδόσεων, η οποία ξεκινάει από τη βρεφική ηλικία και καταλήγει στην τρίτη ηλικία, με σκοπό να προάγει την υγεία και κατ΄ επέκταση την ποιότητα ζωής. Οι φυσιολογικές ιδιαιτερότητες στη διατροφή κατά ηλικία καθορίζονται ανάλογα με τις ανάγκες, την επάρκεια των ρυθμιστικών μηχανισμών και τις δυνατότητες πρόσληψης τροφής. Σκοπός του άρθρου είναι να παρουσιάσει το πώς πρέπει να είναι η διατροφή στην παιδική – σχολική ηλικία.
Από την επιστημονική ομάδα του διατροφολόγου Ευάγγελου Ζουμπανέα diatrofi.gr
Με τη συμπλήρωση του πρώτου έτους ηλικίας το διαιτολόγιο του βρέφους πρέπει να εξομοιώνεται με της υπόλοιπης οικογένειας.
Η πρόσληψη κατανέμεται σε πέντε γεύματα ημερησίως που παρασκευάζονται με προσοχή, ώστε να εξασφαλίζονται οι συνθήκες υγιεινής, και αλέθονται για να διευκολύνουν τη μάσηση. Ένας καλός τρόπος, για να πείσουμε το παιδί να μασάει, είναι να αλέθουμε όλα τα σκληρά τρόφιμα (π.χ. κρέας, καρότα), ενώ τα υπόλοιπα, αρχίζοντας από την πατάτα, να τα λιώνουμε με το πιρούνι έτσι ώστε να μην είναι απόλυτα ομοιογενή.
Τόσο το διαιτολόγιο όσο και οι συνθήκες διατροφής στην παιδική – σχολική ηλικία τείνουν να εξομοιώνονται με αυτά του ενήλικα, όπως προαναφέραμε. Το παιδί είναι πλέον σε θέση να ρυθμίζει υποκειμενικά την πρόσληψη τροφής και το πρόγραμμα των γευμάτων του. Όσο αυτό είναι δυνατό, είναι καλύτερα να προσαρμόζεται στο πρόγραμμα της οικογένειας, τουλάχιστον μερικώς.
Η παιδική ηλικία χαρακτηρίζεται από την αύξηση του μυοσκελετικού συστήματος και την αύξηση της φυσικής δραστηριότητας των παιδιών. Αυτό το γεγονός συνεπάγεται την αύξηση της προσλαμβανομένης τροφής. Το πεπτικό σύστημα των παιδιών είναι πλέον ώριμο λειτουργικά να δεχτεί μεγαλύτερη ποσότητα τροφής, αφού έχει εξασφαλίσει επαρκή χωρητικότητα και διαθέτει τους κατάλληλους μηχανισμούς επεξεργασίας και απομάκρυνσης των προϊόντων του μεταβολισμού.
Οι γονείς πρέπει να κατανοήσουν ότι η «σωστή διατροφή είναι το ίδιο σημαντική με τη μόρφωση για τη σωστή ανάπτυξη του σώματος και του νου» και θα πρέπει να προσφέρουν στα παιδιά τους καθημερινά μια σειρά από τέσσερα με πέντε θρεπτικά γεύματα ξεκινώντας από το πρωινό.
Πρωινό: Πρέπει να αποτελείται από ένα φυσικό χυμό φρούτων και να συνοδεύεται από μια μερίδα δημητριακών πλήρους άλεσης, όπως κουάκερ, μούσλι, βρασμένο στάρι ή δύο φέτες ψωμί ολικής άλεσης με βούτυρο και μέλι. Επίσης, ένα αβγό συνοδευόμενο από ψωμί ολικής άλεσης ή από τοστ με ψωμί ολικής άλεσης θα αποτελούσε θαυμάσια ιδέα. Με οποιαδήποτε απ’ αυτές τις εναλλακτικές λύσεις εξασφαλίζουμε μια μεγάλη ποσότητα θρεπτικών συστατικών όπως πρωτεΐνες, βιταμίνες, μέταλλα και φυτικές ίνες.
Πρόγευμα: Όταν δεν παίρνει κολατσιό από το σπίτι, θα πρέπει να μπορεί να βρει στην καντίνα του σχολείου του παστεριωμένο γάλα σε ατομική συσκευασία, σάντουιτς ή τοστ από ψωμί ολικής άλεσης, έτοιμους φυσικούς χυμούς χωρίς ζάχαρη , φρυγανιές, κουλούρια ή σταφιδόψωμα από αλεύρι ολικής άλεσης.
Τα περισσότερα προϊόντα που κυκλοφορούν συνήθως στις σχολικές καντίνες παρέχουν πάρα πολλούς επεξεργασμένους υδατάνθρακες, που έχουν απογυμνωθεί από τα θρεπτικά τους συστατικά, περιέχουν δε πολύ λίπος και ζάχαρη, με αποτέλεσμα να στερείται ο οργανισμός τα στοιχειώδη συστατικά που χρειάζεται για τη σωστή του ανάπτυξη.
Γεύμα: Πρέπει να ακολουθεί το μεσογειακό πρότυπο και να περιέχει αρκετά λαχανικά, πάντα σαλάτα και πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής αξίας (κρέας ή κοτόπουλο ή ψάρι ή τυρί), καθώς και ψωμί ολικής άλεσης ή άλλους σύνθετους υδατάνθρακες, όπως είναι το ρύζι και τα όσπρια.
Απόγευμα: Από το διαιτολόγιο του παιδιού δεν πρέπει να παραλείπουμε μία μερίδα ασβεστίου, που μπορεί να μεταφράζεται σε γιαούρτι ή σε ένα ποτήρι γάλα.
Θεωρούμε σκόπιμο να αναφέρουμε τα συνηθισμένα σφάλματα που παρατηρούνται στη διατροφή των παιδιών στην Ελλάδα. Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά καταναλώνουν ποσότητες τροφίμων που ξεπερνούν τις ανάγκες τους και οδηγούνται στην παχυσαρκία. Η παιδική παχυσαρκία αποτελεί φαινόμενο των δυτικών κοινωνιών και έχει λάβει διαστάσεις επιδημίας. Τα περισσότερα παιδιά έχουν τιμή βάρους μεγαλύτερη από αυτή που αντιστοιχεί στην ηλικία τους σύμφωνα με τις καμπύλες ανάπτυξης. Οι κύριες αιτίες της παχυσαρκίας είναι η πλούσια σε λίπη και ζάχαρη διατροφή και η ελαττωμένη σωματική δραστηριότητα σε συνδυασμό με τη γενετική προδιάθεση. Η παιδική παχυσαρκία όμως συνδέεται συχνά με χρόνιες παθήσεις, όπως υπερλιπιδαιμίες, υπέρταση, σάκχαρο κ.ά. και γι’ αυτό πρέπει να αντιμετωπίζεται άμεσα και αποτελεσματικά. Είναι πολύ βασικό να γνωρίζουμε ότι κατά την παιδική ηλικία αυξάνεται ο αριθμός των λιποκυττάρων (υπερπλαστική παχυσαρκία), ενώ μετά την ενηλικίωση αυξάνεται μόνον το μέγεθος αυτών (υπερτροφική παχυσαρκία). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ένα παχύσαρκο παιδί σχεδόν να καταδικάζεται να γίνει ένας παχύσαρκος ενήλικος.
Η υπερεκτίμηση των αναγκών του παιδιού, δηλαδή το γεγονός ότι η μητέρα νομίζει πως το παιδί πρέπει να φάει διπλάσια ποσότητα απ' ό, τι έχει ανάγκη αποτελεί το συνηθέστερο σφάλμα. Επίσης, το ότι χορηγούνται τροφές με πολλές θερμίδες, με πολλή ζάχαρη διαμορφώνει μια προτίμηση του παιδιού για τα γλυκά, που καταλήγει σε μια συνήθεια που δύσκολα αποβάλλεται. Βασικότερο όμως σφάλμα είναι η υποχώρηση των γονιών στις απαιτήσεις του παιδιού για την υπερκατανάλωση σακχαρούχων αεριούχων ποτών και προϊόντων πλούσια σε αλάτι, αμφιβόλου θρεπτικής αξίας (ποπ-κορν, γαριδάκια, κ.τ.λ.) που προβάλλονται με επιτυχία από τα Μ.Μ.Ε.
Παρ’ όλ’ αυτά η παιδική ηλικία θεωρείται ως η τελευταία ευκαιρία για τους γονείς να επηρεάσουν τις διατροφικές συνήθειες των παιδιών τους. Αυτό συμβαίνει, γιατί τα παιδιά δεν έχουν αποκτήσει ακόμα την ανεξαρτησία τους και πολλές ώρες της ημέρας βρίσκονται κάτω από την επιτήρησή τους. Καλό είναι λοιπόν οι γονείς να έχουν σωστές διαιτητικές συνήθειες και να επιλέγουν στο τραπέζι τους τρόφιμα από τη μεσογειακή πυραμίδα. Έτσι το παιδί εξοικειώνεται με νέα τρόφιμα και σιγά - σιγά τα προσθέτει στο καθημερινό του διαιτολόγιο. Γι’ αυτό το λόγο το παιδί δεν πρέπει να πιέζεται από τους γονείς όσον αφορά τη δοκιμή νέων τροφίμων, άλλα να το αφήνουν μόνο του να αποφασίσει πότε θα το κάνει. Το ίδιο ισχύει και για την ποσότητα τροφής, δηλαδή το παιδί δε πρέπει να πιέζεται για να καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα τροφής από αυτή που επιθυμεί. Χρήσιμο φαίνεται για τη σωστή διατροφική διαπαιδαγώγηση του παιδιού να συμμετέχει και στην προετοιμασία και τον σχεδιασμό των γευμάτων στο σπίτι, αφού αυτή η διαδικασία είναι διασκεδαστική για το παιδί και έτσι μαθαίνει τα τρόφιμα, τη χρησιμότητα τους και τη θρεπτική αξία τους.
Επιπλέον οι γονείς πρέπει να παροτρύνουν τα παιδιά τους να ασχοληθούν με κάποιο άθλημα και να μην περνάνε τον ελεύθερο χρόνο τους παρακολουθώντας τηλεόραση. Έχει βρεθεί, από πρόσφατες μελέτες, ότι τα παιδιά που βλέπουν πολλές ώρες τηλεόραση οδηγούνται στην παχυσαρκία. Αυτό οφείλεται από τη μια πλευρά στη μειωμένη φυσική δραστηριότητα και από την άλλη πλευρά στα διαφημιστικά μηνύματα που παρεμβάλλονται των τηλεοπτικών προγραμμάτων. Τα παιδιά επηρεάζονται από διαφημίσεις που προβάλλουν τροφές χωρίς θρεπτική αξία, πλούσιες σε λίπη, ζάχαρη και αλάτι, όπως αναψυκτικά, γαριδάκια, γλυκίσματα, δημητριακά πρωινού πλούσια σε ζάχαρη και κακάο κ.ά. Έτσι τα παιδιά ζητούν και επιλέγουν για σνακ κάποιο τρόφιμο από αυτήν την κατηγορία. Και σε αυτό το σημείο σημαντική είναι η συμβολή των γονέων στην εκπαίδευση των παιδιών να επιλέγουν τρόφιμα για κολατσιό, όπως φρούτα και φυσικούς χυμούς, καθώς και κάποια λαχανικά π.χ. καρότα.
Κλείνοντας το άρθρο πρέπει να τονίσουμε ότι η παιδική ηλικία είναι αυτή στην οποία μπαίνουν τα θεμέλια για τη σωστή ανάπτυξη και για την καλή υγεία. Αυτό αναμφισβήτητα ξεκινάει από τη διατροφή μας. Για το λόγο αυτό πρέπει σε αυτή η φάση η διατροφή να είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά και ισορροπημένη. Επίσης, στην περίπτωση που οι γονείς βλέπουν το παιδί τους να παίρνει βάρος σε σύντομο χρονικό διάστημα και να προτιμά λιπαρές τροφές, πλούσιες σε ζάχαρη, καλό είναι να απευθύνονται σε κάποιον ειδικό διατροφολόγο – διαιτολόγο για συμβουλές και οδηγίες
