Παρόλο που οι σκύλοι δεν έχουν την ικανότητα της ομιλίας, μπορούν να εκφράσουν μια τεράστια γκάμα συναισθημάτων, επιθυμιών και προθέσεων μέσα από τη γλώσσα του σώματός τους.
Χρησιμοποιώντας τα αυτιά, την ουρά, τις γκριμάτσες και, φυσικά, το βλέμμα τους, μπορούν να μας δείξουν ανά πάσα στιγμή τι νιώθουν και τι χρειάζονται από εμάς, με την προϋπόθεση ότι είμαστε σε θέση να «αποκωδικοποιήσουμε» τα μηνύματα που στέλνουν.
Ο τρόπος που οι σκύλοι αλληλεπιδρούν με τους ανθρώπους, αλλά και μεταξύ τους, έχει βρεθεί κατά καιρούς στο μικροσκόπιο πολλών ερευνητών, και τα ευρήματά τους έχουν διευρύνει σημαντικά την κατανόησή μας για τους τρόπους επικοινωνίας των αγαπημένων μας τετραπόδων. Ωστόσο πρόκειται για ένα πεδίο πραγματικά ανεξάντλητο, αφού έρχονται συνεχώς στο φως νέες πληροφορίες που αλλάζουν την οπτική μας ακόμα και για τις πιο συνηθισμένες και φαινομενικά απλές λειτουργίες των σκύλων, όπως π.χ. το ανοιγοκλείσιμο των ματιών τους.
Έρευνα που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο Royal Society Open Science από επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Πάρμα διαπίστωσε ότι ο βλεφαρισμός των σκύλων, μια λειτουργία που δεν δείχνει και τόσο… αξιοσημείωτη εκ πρώτης όψεως, μπορεί ουσιαστικά να αποτελεί έναν υποσυνείδητο τρόπο κοινωνικοποίησης τους. Αυτό σημαίνει ότι το «ρεπερτόριο» εκφραστικότητας αυτών των υπέροχων πλασμάτων είναι ακόμα πιο πλούσιο απ’ ό,τι πιστεύαμε, και ότι πιθανώς απέχουμε πολύ από το να μπορούμε να το κατανοήσουμε στην πληρότητά του.
Ο βλεφαρισμός στους σκύλους
Το ανοιγοκλείσιμο των ματιών είναι μία φυσική και απαραίτητη λειτουργία σε πολλά ζώα, που χρησιμεύει στη λίπανση των οφθαλμών, την απομάκρυνση ξένων σωματιδίων και, ως αντανακλαστικός μηχανισμός, στην αποτροπή τραυματισμών. Οι άνθρωποι ανοιγοκλείνουμε τα μάτια μας κατά μέσο όρο από 15 έως 20 φορές το λεπτό, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί να περνάμε με κλειστά τα βλέφαρα έως και 8% του χρόνου που είμαστε ξύπνιοι μέσα στην ημέρα. Η συχνότητα του βλεφαρισμού στους σκύλους είναι μικρότερη – περίπου 12 φορές το λεπτό-, ανάλογα με τη φυλή, την ηλικία και άλλους παράγοντες.
Τα αίτια αυτής της διαφοράς δεν είναι ακόμη πλήρως κατανοητά, αλλά σχετίζονται πιθανώς με τα ιδιαίτερα ανατομικά χαρακτηριστικά των σκύλων. Για παράδειγμα, οι σκύλοι διαθέτουν μια μεμβράνη, γνωστή και ως «τρίτο βλέφαρο», η οποία μπορεί να βοηθά στη διατήρηση της υγρασίας και την προστασία των ματιών τους, μειώνοντας την ανάγκη για πλήρεις βλεφαρισμούς. Επιπλέον, η δομή των δακρυϊκών αδένων και άλλων συστημάτων που σχετίζονται με τα μάτια φαίνεται επίσης να επηρεάζει τα μοτίβα της εν λόγω λειτουργίας.
Ένα άλλο στοιχείο που γνωρίζουμε για τους βλεφαρισμούς των σκύλων έχει να κάνει με τη χρήση τους ως «σήματα κατευνασμού» σε καταστάσεις αβεβαιότητας. Πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό που κληρονόμησαν από τους πρόγονούς τους, τους λύκους. Και τα δύο είδη φαίνεται να καταφεύγουν σε μια γκάμα διακριτικών κινήσεων, όπως το ανοιγοκλείσιμο των ματιών και το γλείψιμο της μύτης, για να δείξουν μη επιθετική πρόθεση όταν προσεγγίζονται από ένα άλλο μέλος του είδους τους ή, στην περίπτωση των σκύλων, και από έναν άνθρωπο.
Η «κοινωνική πτυχή» του βλεφαρισμού
Οι επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Πάρμα χρησιμοποίησαν ως «αφετηρία» για την έρευνά τους προηγούμενες μελέτες που αφορούν την κοινωνική πτυχή του ανοιγοκλεισίματος των ματιών στους ανθρώπους και σε άλλα ζωικά είδη, προκειμένου να διερευνήσουν εάν ένα παρόμοιο φαινόμενο θα μπορούσε να παρατηρηθεί ως μορφή επικοινωνίας στους σκύλους.
Ο βλεφαρισμός έχει αποδειχθεί ότι παίζει ρόλο στην ανθρώπινη επικοινωνία, αφού πολλές φορές συντονίζουμε ασυναίσθητα το χρονισμό του με εκείνον των κοινωνικών μας εταίρων, ένα φαινόμενο γνωστό ως «blink entrainment». Σε ορισμένα είδη πιθήκων αυτός ο συντονισμός μοιάζει να γίνεται πιο συνειδητά, ως βασική μορφή αλληλεπίδρασης. Και οι γάτες όμως ανοιγοκλείνουν αργά τα μάτια τους ως ένδειξη θετικών συναισθημάτων και τείνουν να ανταποκρίνονται στους βλεφαρισμούς του κηδεμόνα τους.
Παλαιότερες έρευνες έχουν δείξει ότι και οι σκύλοι χρησιμοποιούν τη μίμηση εκφράσεων ως μορφή επικοινωνίας με άλλα μέλη του είδους τους. Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτών των «μεταδοτικών» εκφράσεων είναι το χασμουρητό και το λεγόμενο «play face», δηλαδή η χαλαρή έκφραση με μισάνοιχτο το στόμα που υιοθετούν κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού, για να δείξουν φιλική διάθεση και να ενθαρρύνουν την αλληλεπίδραση.
Η παρούσα μελέτη διερευνά εάν μπορεί να θεωρηθεί και ο βλεφαρισμός – μια λιγότερο εμφανής κίνηση συγκριτικά με το χασμουρητό ή τις παιχνιδιάρικες εκφράσεις – ως ένα ακόμα οπτικό σήμα που βοηθά τους σκύλους να δημιουργούν δεσμούς μεταξύ τους.
Τι ακούει ο σκύλος σας όταν του μιλάτε
Οι σκύλοι αντιλαμβάνονται τον κόσμο με διαφορετικό τρόπο από εμάς.
Η μεθοδολογία και τα ευρήματα
Για να αξιολογήσουν τη συγκεκριμένη επίδραση του βλεφαρισμού, οι Ιταλοί επιστήμονες σχεδίασαν το εξής πείραμα: Παρουσίασαν σε 54 σκύλους σύντομα βίντεο, διάρκειας 12 δευτερολέπτων, με τρεις διαφορετικούς τετράποδους «ηθοποιούς» – ένα Τεριέ, ένα Κόκερ Σπάνιελ και ένα Μπόρντερ Κόλεϊ. Τα σετ των βίντεο χωρίστηκαν σε τρεις κατηγορίες: στην πρώτη, οι πρωταγωνιστές παρέμεναν ακίνητοι, κοιτάζοντας σταθερά την κάμερα (ομάδα ελέγχου), στη δεύτερη έγλειφαν τη μύτη τους, ενώ στην τρίτη ανοιγόκλειναν τα μάτια τους. Οι ερευνητές επεξεργάστηκαν τα βίντεο έτσι ώστε κάθε μία από αυτές τις εκφράσεις να εμφανίζεται κάθε τέσσερα δευτερόλεπτα.
Στα κατοικίδια που συμμετείχαν στο πείραμα τοποθετήθηκαν αισθητήρες καρδιακού ρυθμού για την παρακολούθηση της φυσιολογικής τους απόκρισης. Παράλληλα, οι ερευνητές κατέγραφαν τις αντιδράσεις τους μέσω κάμερας.
Αν και ορισμένοι σκύλοι… αποκοιμήθηκαν κατά τη διάρκεια του πειράματος, όσοι παρέμειναν ξύπνιοι εμφάνισαν κατά μέσο όρο 16% περισσότερους βλεφαρισμούς ενώ παρακολουθούσαν τα βίντεο της τρίτης κατηγορίας, σε σύγκριση με τις άλλες δύο. Αντίθετα, η προβολή των κλιπ με το γλείψιμο της μύτης δεν προκάλεσε αύξηση της αντίστοιχης συμπεριφοράς, γεγονός που υποδηλώνει ότι δεν λειτουργεί ως μιμητικό σήμα με τον ίδιο τρόπο. Οι καρδιακοί παλμοί των σκύλων παρέμειναν σταθεροί καθ’ όλη τη διάρκεια των προβολών, σημάδι ότι παρέμειναν ήρεμοι κατά τη διάρκεια του πειράματος και ότι δεν ένιωσαν άγχος που θα μπορούσε να επηρεάσει τις αντιδράσεις τους.
Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν οι ερευνητές είναι ότι το ανοιγοκλείσιμο των ματιών στους σκύλους φαίνεται να είναι μια ασυναίσθητη μορφή επικοινωνίας, παρόμοια με αυτήν των ανθρώπων. Ωστόσο, ένα σημαντικό ερώτημα που παραμένει ανοιχτό είναι εάν οι σκύλοι χρησιμοποιούν αυτό το οπτικό σήμα για να ενισχύσουν τους δεσμούς τους και με άλλα είδη, όπως το δικό μας. Μέχρι να λάβουμε περισσότερες απαντήσεις, οι κηδεμόνες έχουν έναν επιπλέον λόγο να ανταλλάσσουν βλέμματα με τα αγαπημένα τους κατοικίδια, καθώς μέσα από αυτή την απλή αλλά ουσιαστική επαφή μπορεί να νιώσουν ακόμα πιο κοντά τους.
topetmou