Η είσοδος του διαδικτύου στην επιχειρηματική καθημερινότητα οδηγεί με ταχείς ρυθμούς στην αλλαγή των συνθηκών εργασίας. Εάν επιθυμούμε όμως να διατηρηθεί η προοδευτική πλευρά στις προτάσεις ανάπτυξης, υπάρχει η ανάγκη να διαμορφώσουμε μία προσαρμοσμένη πολιτική σε σύγχρονα πρότυπα, λαμβάνοντας υπόψη πάντα την εξελισσόμενη μετάλλαξη του ευρύτερου αναπτυξιακού πεδίου των χώρων και της φιλοσοφίας εργασίας.
Όταν επί παραδείγματι στον τομέα αγροτικής ανάπτυξης, η καλλιέργεια μπορεί να γίνεται ρομποτικά, ο οικονομολόγος μιας τέτοιας κοινωνίας οφείλει να αναδείξει και να δρομολογήσει τον τρόπο μετάβασης σε νέα εργασιακά περιβάλλοντα. Συνθήκες, όπου η λειτουργία ενός θερμοκηπίου στην Αχαΐα, για παράδειγμα, θα μπορούσε να λαμβάνει χώρα από την Κίνα, ή μία χειρουργική επέμβαση θα μπορούσε να καθοδηγείται ρομποτικά εκτός του χώρου του χειρουργείου, αναμένεται να αποτελέσουν το σύνηθες στο μέλλον.
Αυτή την εξέλιξη οφείλουμε να προλάβουμε, αλλά και να προετοιμαστούμε κατάλληλα, ώστε να την οικειοποιηθούμε εγχώρια πριν μας προλάβουν οι μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες. Η προσέγγιση αυτή θα πρέπει να αναδεικνύει στοιχεία νέου σχεδιασμού και προγραμματισμού καθώς και πρόληψης στα πλαίσια πολιτικών προγραμμάτων “εκτός της πεπατημένης”.
Αναζητείται κατά συνέπεια, μία προσαρμογή του αναπτυξιακού αφηγήματος με γνώμονα την πρόληψη από τις πιθανώς διαλυτικές συνέπειες των εξελίξεων στις δομές της κοινωνικά δίκαιης αντιμετώπισης των εργαζομένων του μέλλοντος. Αν δε λάβουμε υπόψη τις ραγδαία μεταλλασσόμενες συνθήκες εργασίας εξαιτίας του Covid, αλλά και τις αναγκαίες αντιπληθωριστικές πολιτικές λόγω της κρίσης σήμερα, γίνεται αντιληπτό πως απαιτούνται προτάσεις “έξω από το κουτί” των τετριμμένων πολιτικών λεκτικών διατυπώσεων.
Δεν φθάνει η ερμηνεία των Μάρξ-Ένγκελς
Για να γίνει, όμως, αυτό πρέπει να ξεπερασθούν έννοιες και πρακτικές του παρελθόντος. Πολιτικές αγκυλώσεις θεωριών που διατυπώθηκαν προ δεκαετιών, σε ένα εντελώς διαφορετικό οικονομικό και αναπτυξιακό περιβάλλον, πρέπει να οδηγηθούν προς αναθεώρηση. Άλλωστε, πόσοι γνωρίζουν πως κατά τον Μαρξ, στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο που συνέγραψε με τον Ένγκελς το 1848, ο σύγχρονος καπιταλισμός είναι «προοδευτικός»;
Με δεδομένη την καθολική αποδοχή του ρόλου τους κέρδους ως κινητήριου μοχλού ανάπτυξης και οικονομικής ευημερίας, ένα από τα βασικά ζητούμενα, πλέον, πρέπει να είναι η επαναπροσέγγιση του ρόλου των εργαζομένων στο υπό διαμόρφωση νέο περιβάλλον. Είμαστε ενταγμένοι στην εποχή των δικτυακών και διαδικτυακών “φέουδων”. Η συγκεκριμένη ολιγαρχία όμως, δεν λειτουργεί με αθέμιτα μέσα για την αύξηση των κερδών των δραστηριοτήτων τους. Εκμεταλλεύεται τις εξελίξεις των νέων δεδομένων της διαδικτυακής οικονομίας, αλλά και των νέων νορμών και συνηθειών, τόσο των καταναλωτών, όσο και των εργαζομένων.
Εθελοντές και μισθοφόροι στον πόλεμο της Ουκρανίας
Οι νέες μορφές παραγωγής, τα μονοπώλια των λογισμικών αλλά και των δικτύων, καθώς και η ακριβή χρήση του διαδικτύου, μας υποχρεώνει να αναδείξουμε νέες συνεργασίες στο διαδικτυακό τοπίο. Μόνο τότε θα υπάρξει πιθανότητα “διεκδίκησης” μίας νέας μορφής εργασιακών δικαιωμάτων. Θα εισέλθουμε ταχύτερα σε νέα μοντέλα αλληλεπίδρασης της κοινωνίας μέσω του διαδικτυακού -κοινόκτητου- χώρου.
Μία “προοδευτική” προσέγγιση οφείλει να αναγνωρίσει πως η χρηματοδότηση των νέων δικτυακών υποδομών δεν πρέπει να προσφέρεται μόνον από τους πλούσιους καπιταλιστές -με την τεχνική προσέγγιση του όρου– ή από τους μετόχους των επιχειρήσεων, αλλά από τους εκατοντάδες εκατομμύρια καταναλωτές και φορολογούμενους.
Τί απαιτεί ο εκδημοκρατισμός της ανάπτυξης
Κατά συνέπεια η προάσπιση των συνθηκών εργασίας στο μέλλον, θα μπορέσει να επιτευχθεί εάν υπάρξουν χρηματοδοτικά υποκατάστατα στα funds και στον συγκεντρωτισμό των διεθνών κεφαλαίων που έχουν και αυτά τον ρόλο τους να επιτελέσουν. Ο “εκδημοκρατισμός της ανάπτυξης”, όμως, απαιτεί και δημοκρατική προσέγγιση στις διεξόδους χρηματοδότησης, με όρους πλουραλισμού και όχι επιλεκτικής συγκέντρωσης, όπως ακολουθείται σήμερα από το τραπεζικό σύστημα -και όχι μόνον.
Αλώστε, η ενεργειακή κρίση που βιώνουμε σήμερα μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως η σχεδόν βίαιη -όπως επιχειρείται- εισαγωγή νέων μη χρηματοοικονομικών επιδόσεων και παραμέτρων στην αξιολόγηση του επιχειρείν, όπως κριτήρια ESG (περιβαλλοντικά και κοινωνικά ζητήματα) καθώς και μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα, χάριν μίας επίπλαστης στην παρούσα φάση περιβαλλοντικής και κοινωνικής ισορροπίας, αυξάνει τον κίνδυνο αποτυχίας του εκδημοκρατισμού της αναπτυξιακής προσπάθειας.
Συζητάμε για τον μετασχηματισμό της πολιτικής στόχευσης από την αντιπαράθεση Νεοφιλελευθερισμού-Σοσιαλδημοκρατίας σε μία συζήτηση ως προς την κατανομή του κέρδους σε ένα περιβάλλον που θα γίνεται περισσότερο περίπλοκο για τον εργαζόμενο. Το αντίδοτο θα πρέπει να είναι η διεκδίκηση και προετοιμασία λειτουργίας σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον μηδενικού οριακού κόστους. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί είτε μέσω ανταγωνιστικού πλαισίου χρήσης της διαδικτυακής οικονομίας, είτε μέσω πρόσβασης σε ανοικτές πηγές και στην ισότιμη συνεργασία με στόχο την επίτευξη νέων μοντέλων χρηματοδότησης. Στόχος η αξιοποίηση της δυναμικής του νέου τύπου υποδομών.
Το προοδευτικό ζητούμενο κατά συνέπεια είναι ο “εκδημοκρατισμός” της ανάπτυξης και της καινοτομίας. Το ζητούμενο είναι η προοδευτικότητα της νέας καινοτόμου οικονομίας του διαδικτύου να αποτρέψει τον όλο και περισσότερο διαφαινόμενο «κοινωνικό εγκλωβισμό» των ασθενέστερων οικονομικά και κοινωνικά ομάδων. Ο κοινόκτητος χώρος προσφέρει αυτή την διέξοδο αρκεί να χρησιμοποιηθεί με προοδευτισμό και κοινωνική εγρήγορση. Ειδικά την περίοδο της κρίσης που διανύουμε.
